De crematie

Het zou vandaag een bijzondere dag worden. De vader van Phil die getrouwd is met de Australische Sally is op 15 december, s’avonds, overleden en wordt vandaag gecremeerd. Iedereen noemt de schoonvader van Sally, grandfather dus ik noem hem in mijn verhaal; grootvader. Grootvader was de achterbuurman van ons aan de overkant van de steeg, de gang.

We noemen hem Grandfather, omdat hij bovenaan een hele grote familie staat waar heel veel kinderen en kleinkinderen geboren zijn. Hijzelf was één van de elf en hij heeft ook weer negen kinderen voortgebracht met als laatste kind Phil. Phil was eigenlijk niet meer gepland en kreeg de naam Pil, omdat die niet gewerkt had waarschijnlijk, en daarom hebben ze hem maar Phil genoemd, dat stond net ietsje beter.

Tijdens ons ontbijt, dat die ochtend uit muesli met yoghurt bestond, werden we al aangenaam verstoord door de Gamelanmuziek die bij de buren vandaan kwam. Het is dan half tien. Tegen tienen hijs ik mij in de nieuw aangeschafte kleurige sarong met bijpassend effen blauwe sweater en daarop een gebloemde groene sjerp/sjaal. In Nederland wordt namelijk meegekeken door een familie-stuk, ik wilde vandaag goed voor de dag komen.

Als ik daarna even om het hoekje ga kijken hoever ze zijn, wenken Phil en Sally me al dat we gauw moeten komen. Ik ga Karin halen en we krijgen eerst een rondleiding door het huis. Die begint bij de tafel waar grootvader opgebaard heeft gelegen. Op die tafel ligt nu een kleed waar een aantal mensen aan werken . Er wordt geborduurd en genaaid, bijzonder is dat een aantal munten er volgens een patroon worden opgezet. Dit ritueel wordt uitgevoerd omdat de overledene een toegangsbewijs mee moet meekrijgen voor de andere wereld waarin hij zal reïncarneren. De symbolen en de plaats op het kleed zijn gekoppeld aan de kastes en de syndicaten binnen de kastes. Foto 3.

Ik realiseer me dat ik nu en in de rest van dit verhaal met de uitleg van de rituelen en ceremonies er soms wel eens naast kan zitten. Ik moest het doen met de uitleg van een slecht Engels sprekende zwager die steeds als tolk naar voren geschoven werd. Excuses dus bij voorbaat.

Dan begroeten we de vrouw van grootvader, een oudere krasse dame, die tussen haar dochter en kleindochter in het geheel circus zit gade te slaan. We zien verschillende slaapkamers, waar in één daarvan de tijdelijke kist staat met grootvader erin. Dit is uitsluitend gedaan voor het vervoer. Om de kist veel, heel veel offerbetuigingen. Foto 9. Het huis is groot en wordt door een aantal families bewoond.

We worden aan een aantal mensen voorgesteld en uitgenodigd de lunch mee te gebruiken. Phil, maar ook enkele zussen en broers van hem, hebben een kookopleiding gevolgd, en zetten samen een heerlijke “rijsttafel” neer. Allemaal kleine hapjes, de een nog heter dan de ander. Het is heerlijk. Het wachten is dan op de King de hoogste uit de Banjar die de stoet voorgaat naar de crematieplaats. Het lukt me niet duidelijk te krijgen hoelaat dat zou zijn. Later begrijp ik dat men daar, hier in Indonesië, ook helemaal geen punt van maakt. Iedereen geeft een verschillend antwoord en het uiteindelijke vertrek is ook weer onverwacht anders geworden. Precies wanneer ik besloten had mijn kleding te fatsoeneren thuis. Gehaast sluit ik achteraan waar men nog bezig is de kist op de “lijkwagen” te tillen. Ik neem aan dat vroeger de kist  gedragen werd. Nu wordt hij in een soort tempel geplaatst en die weer op een kar met twee wielen eronder. Ongeveer 20 mannen trekken en duwen de kar voort. In een lange optocht gaat het in een rap tempo naar het strand. Het verkeer wordt stil gelegd en mannen met walkie-talkies begeleiden de stoet.

Door een short-cut en een versnelde pas bereikte ik het begin van de stoet. Door neven en nichten worden voorop de “borden”  gedragen. Ze lijken meer op mega-lollies en zijn te zien op foto 2. Gemaakt van bloemen, blaadjes, van palmbladeren gevlochten en versierd met kleurige linten. Daarachter de vrouwen in bordeaux rode jurken met gebloemde paarse sarong afgezet met een gele sjerp . Zij dragen de speciale offers. Zie de foto’s  4 en 15. Daarachter de lijkwagen en daarachter de gamelanband die ritmische begrafenismuziek ten gehore brengt. Ik vond het tijdens het lopen prettig om naar te luisteren. Begrafenismuziek uit New Orleans hoort ook bij mijn favoriete muziek. Daar weer achter de andere mannen met sarong en een udeng op het hoofd. Ik dacht dat zoiets een destar heet. Maar verbeter me maar. De zwarte hemden die ze droegen waren opvallend vaak voorzien van het opschrift Harley Davidson zodat het soms leek of ik tussen de leden van een H.D. - club uit A’dam liep. Een van de familieleden werkt bij Harley Davidson en kon daardoor deze stemmige kleding voor een prikkie meenemen.

Na 1,5 kilometer bereiken we de “cemetry”, zoals zij dat noemen. Op de plek waar ik zondag’s  de vertrouwde stokjes saté haal bij mij mijn saté-vrouwtje. Er zijn een aantal tenten opgezet en offeraltaren opgemaakt en op een centrale plek is een uit bamboebomen opgebouwd crematiealtaar geplaatst. Onderin een golfplaten “asla”. Daarboven een open ruimte en daarboven een constructie waar het lichaam op gelegd gaat worden. Grootvader wordt met kist en al op het altaar geplaatst. De kist wordt geopend en vader, gehuld in doeken, eruit getild. Dan wordt hij verder uitgepakt, verlost van een rieten mat waarin hij gewikkeld is en tenslotte nog van enkele doeken. Met weinig nog om het lijf wordt hij vervolgens vol gelegd met giften, offers, en nog eens offers, kleding, tassen, zeg maar alles wat hij nodig heeft voor deze reis. Ook het bewerkte kleed, het ticket, krijgt hij mee. Als dit ritueel is afgewikkeld komt de stoker, (wat is een eerbiediger woord voor deze man?), die de brandbare attributen herschikt en de vlam erin zet. Dwars door de bamboeboomstammen heen worden nu stalen staven gestoken die het lichaam moeten behoeden te snel op de golfplaat terecht te laten komen. Dikke rookwolken stijgen op en door gasbranders aangemoedigd is het vuur al snel voldoende heet om er alles in te laten verbranden.

De genodigden staan om het crematiealtaar heen en kijken wél of niet nieuwsgierig naar wat gebeuren gaat. Ik kan je verzekeren dat de beelden die je netvlies dan passeren niet altijd even prettig zijn om naar te kijken. Volgens de maatstaven van een gemiddelde Europeaan dan wel. Maar ik moet wel kijken anders kan ik niet verhalen, nietwaar ? De stoker blijkt al snel niet de eerbiedige naam te verdienen waar ik eerder naar zocht. Hij is zeer bedreven en doet dit waarschijnlijk iedere dag wel een keer. Als Phil op een gegeven moment, wat langer dan ik gehoopt had, mij aankijkt met de woorden: “Do you see the body?”, dan knik ik en krijg ik het te kwaad en geef hem een vriendschappelijke knuffel ………….. zonder woorden.

Het is niet voor te stellen hoe anders men hier omgaat met de dood vergeleken bij ons. Een aantal foto’s heb ik daarom ook niet getoond omdat ik, achteraf, de beelden te schokkend vind. Inmiddels is het gaan regenen, hard gaan regenen. Het kijken, het wachten , de lucht van verbrandend mensenvlees, het duurt me allemaal te lang.

Na ruim anderhalf uur vindt de stoker het welletjes, dooft de brander en trekt de golfplaat onder het altaar uit. De regen zorgt ervoor dat die snel is afgekoeld en daarna scharen zich enkele familieleden rond de resten op de golfplaat om er de “niet verbrande” zaken uit te zeven. Met hun handen zoeken ze tussen de inmiddels op modder lijkende asresten naar munten en botten. Deze worden in een kom gedaan en apart gezet. De golfplaat met de as wordt naar het strand gedragen en door enkele mannen de zee in gelopen. De golfplaat wordt schoongespoeld en gaat mee terug. Morgen spelen hier weer kinderen aan dit strand in het water en het zand.

Dan volgen er enkele ceremonies nadat een hogepriester is gearriveerd. Hij kleedt zich op rituele wijze voor deze ceremonie om en gaat in lotushouding op een tafel zitten vol bakjes en kannen met bloemen en water. Rookstokjes worden aangestoken en de band speelt passende muziek. Ik mag wel foto’s maken maar moet ervoor waken niet tussen de hogepriester en het offeraltaar te gaan staan. Ik verwacht dat iedereen een piëteitsvolle houding gaat aannemen en geïnteresseerd de bewegingen van de hogepriester zal volgen. Het tegendeel is waar. Slechts een enkeling is net zo serieus als de hogepriester, zo lijkt het, en de rest staat de week door te nemen, plannen te maken of kinderen en kleinkinderen te showen.

Bij de offerplaats tref ik ook een levende kip en een eend aan. Vastgebonden met hun poten aan elkaar kunnen ze geen kant op. Gelaten lijken deze beestjes de gebeurtenissen af te wachten. Later begrijp ik dat de kip aan land en de eend op zee losgelaten wordt en vervolgens aan diegene toekomt die hem weer “vangt”. De vrouwen besprenkelen met het heilig geworden water de offergaven, ook  de kip en de eend.

Na de offeringen door de hogepriester moesten wij ook aan de bak. Er worden bloementuitjes uitgedeeld, een soort frietzakje met blaadjes, bloemetjes, takjes en kruiden erin en soms een muntje. Iedereen gaat in de lotushouding zitten en omdat ik dat, met sommige anderen dit niet kan of wil, ga ik achteraan staan en doe gepassioneerd mee met de lofuitingen waarbij de handen tegen elkaar omhoog voor het gezicht gehouden worden. Van de hogepriester had ik afgekeken dat de bloemetjes met duim-en wijsvinger na het ritueel werden weggeschoten en dat vond ik het leukste om te doen. Ook bleek dat ik het meest ver kwam op dit onderdeel.

Als laatste worden de offergaven, op een brancard, samen met de pot met resten en nog wat andere rituele attributen naar het strand gedragen. Een aantal zaken daarvan gaan met wat mensen mee op de boot en deze zal ze voorbij het koraalrif brengen om overboord gezet te worden.

De plechtigheid is hiermee ten einde. Het heeft vanaf de start van de verbranding alleen nog maar geregend. Niets is er droog meer aan het lijf. Het deert ook niemand meer. Natter dan nat kun je niet worden en sommige gelovige Hindoes menen dat dit het perfecte weer is voor een overledene om mee te krijgen op je crematie. Spiritueel of figuurlijk gezien zal een en ander wel hierdoor schoongespoeld worden maar wat hier nu achterblijft, de rommel die blijft liggen na deze ceremonies, is ongekend. Niet te filmen !  Een arm triest kijkend jongetje, Ronaldo 6 op zijn gele T-shirt,  die wat kan verdienen door plastic te verzamelen heeft hier een topdag en een zwerver kan zijn buik vol eten aan de resten die hier blijven liggen.

Wij mogen gelukkig mee met de broer van Phil in zijn oude sterke Toyota-jeep, die een aantal keren heen en weer rijdt om de gasten terug te brengen. ’s Avonds worden we nog uitgenodigd en bij een megafles Jamaica-rum, cola, bier en chips,  is het gewoon gezellig alsof er niets gebeurd is. En dat is er wél. Een dag is voorbij gegaan en die heeft zeker op mij een diepe indruk achtergelaten.

(Om een goed beeld te krijgen van deze dag kun je bij foto's kiezen voor de map; De Crematie. Vervolgens kies je voor de dia-show. Daarna zorg je dat de sortering bij de datum zodanig staat dat het driehoekige pijltje naar boven wijst)